Sterre is doof en gaat naar de brugklas. Als ze haar klasgenoten vertelt dat ze doof is, maakt dat bij hen heel wat los. ‘Deze casus, gebaseerd op een boek van Caja Cazemier, is één van de gespreksopeners in de lessenreeks Zeg het met gebaren (vo) die ik samen met een collega heb ontwikkeld’, vertelt Inge Jansen, curriculumontwikkelaar Nederdlands vo bij SLO. Doel van de lessenserie is meer aandacht voor interactie, dus voor het voeren van gesprekken. ‘De leerlingen lezen een deel van het boek Hoor je mij en gaan vervolgens in gesprek over de reacties van de klasgenoten en gebarentaal. Naar elkaar luisteren, doorvragen en onderbouwing geven zijn belangrijke aspecten van die gesprekken.’

Ondergeschoven kindje

Mondelinge taalvaardigheid is een ondergeschoven kindje op veel scholen, zeker in vergelijking met leesvaardigheid, woordenschat en grammatica. Dat heeft volgens Jansen twee oorzaken. ‘Leraren hebben te weinig handvatten én mondelinge taalvaardigheid is moeilijk toetsbaar. Zo zit het Nederlandse onderwijs helaas in elkaar: als iets moeilijker te toetsen is, is er weinig aandacht voor in de klas. Maar onderwijs in mondelinge taalvaardigheid is wel degelijk belangrijk. Het is bijvoorbeeld een graadmeter voor toekomstig schoolsucces. Daarom willen we scholen met deze lessen uitdagen om leerlingen meer gesprekken te laten voeren.’

Vaak hoort Jansen terug dat leraren en leerlingen al voortdurend met elkaar praten op school. ‘Maar als je kijkt naar wat voor vragen leraren stellen, dan zijn dat bijna altijd controlevragen, bedoeld om na te gaan of een leerling je instructie begrepen heeft.

De antwoorden van leerlingen zijn vaak kort. Bij interactie doelen we op gesprekken van leerlingen met leraren en/of medeleerlingen, waarin ze kennis opbouwen, tot begrip komen of een probleem oplossen. Door het voeren van dit soort gesprekken ontwikkelen leerlingen ook hun taalvaardigheid. Er moet daarvoor veel ruimte zijn voor leerlingen om na te denken, vragen te stellen aan elkaar en zelf te formuleren.’ Naast de lessenserie, is er een handreiking ontwikkeld die hierbij helpt. Deze gaat over gesprekken die de taal-, denk- en kennisontwikkeling stimuleren, welke interactievaardigheden belangrijk zijn en hoe je deze gesprekken als leraar begeleidt.

‘Dat idee spreekt me erg aan’, zegt Jeannette Bakker, docent Nederlands en Fries op het csg Comenius @Forum in Leeuwarden. ‘Ik denk dat het leerlingen die met een andere taal zijn opgegroeid, enorm kan helpen.’ Bakker probeerde de lessenreeks in enkele klassen uit. De talenkennis van leerlingen benutten, doet ze nog niet zoveel, vertelt ze. ‘In mijn klassen spreken veel leerlingen Nederlands. Maar de lessenserie levert wel mooie gesprekken op over meertaligheid. Leerlingen vonden het verrijkend om van elkaar te horen welke talen een rol spelen in hun leven. Het was echt een eyeopener voor ze. Door deze gesprekken raken leerlingen nieuwsgierig naar elkaar en leren ze meer over elkaars talige achtergrond’, legt Bakker uit. Leerling Wisse illustreert dat: ‘Ik leer Japans, dat vind ik interessant. Ik doe dat door naar Japanse films te kijken en via Duolingo.’

Wisse en leraar Jeannette Bakker praten met elkaar door over een thema uit een jeugdboek.

Interessante gesprekken

De lessenreeks leverde in de brugklassen die Bakker lesgeeft, interessante en waardevolle gesprekken op. Jasmijn en Wisse knikken, ze zijn beiden enthousiast. ‘We bespraken hoe divers onze school is en hoe we rekening houden met elkaar’. De lessenserie sluit mooi aan bij een project Wie ben jij? dat eerder op school werd afgerond. Hierbij onderzoeken leerlingen wie ze zijn en daarover voeren ze gesprekken met elkaar. ‘In dit project diepen leerlingen hun talige identiteit verder uit en werken ze gericht aan interactie, een mooi vervolg dus’, aldus Bakker. ‘En de tips uit de lessenserie helpen om dit soort gesprekken, waarin je samen kennis opbouwt, beter te begeleiden.’